Περιβαλλοντικό πρόγραμμα 2011-2012: Καλλιεργώντας βιολογικά τον κήπο του σχολείου μας …
Ο κήπος επιστρέφει πιο γοητευτικός και αναγκαίος από ποτέ. Σε μικρούς ή μεγάλους χώρους, στις πόλεις ή στην περιφέρεια, σε κήπους ή σε μπαλκόνια, σε γλάστρες και ζαρντινιέρες όλοι, όλο και κάτι… φυτεύουν. Εκτός από μια ευχάριστη ενασχόληση, η ανάγκη κάθε σπιτιού για όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτάρκεια (για τους γνωστούς και χιλιοειπωμένους λόγους) επιστρέφει ως ιδέα πιο επίκαιρη από ποτέ. Επίκαιρη γιατί μέσα στη γενικευμένη ανασφάλεια για την επάρκεια, αλλά και την ποιότητα των τροφών, το σύνθημα «κάντο μόνος σου» μοιάζει μονόδρομος.
Πολλές φορές, ο κήπος μας αντί να αποτελέσει το μικρό μας παράδεισο, μετατρέπεται σε ένα ακόμα πρόβλημα, αν η διαχείρισή του είναι βιαστική, επιπόλαιη και απρόσεκτη. Είναι η διαδικασία, η φροντίδα του που προσφέρει τη μεγαλύτερη ευχαρίστηση. Ο κήπος θέλει υπομονή, παρατηρητικότητα και μια- κάποια γνώση. Πολλές φορές οι κηπουροί χρησιμοποιούν τον κήπο τους και τις εργασίες σε αυτόν για να καθαρίσουν μυαλό και πνεύμα. Είναι πραγματικά μια αναζωογονητική εμπειρία.
Η ομορφιά του πρασίνου και η χρησιμότητα ενός κήπου έχει οδηγήσει αρκετούς και στη χώρα μας στη δημιουργία ενός κήπου, ακόμα και στο μπαλκόνι του σπιτιού τους. Στο μπαλκόνι σας σε γλάστρες ή ζαρντινιέρες μπορείτε εκτός από λουλούδια να φυτέψετε ακόμα και μικρά δέντρα, βότανα και φυσικά λαχανικά. Στο εξωτερικό, υπάρχει ήδη τάση, το «kitchen gardening» και αφορά την καλλιέργεια, κυρίως βρώσιμων, στα μπαλκόνια των σπιτιών με τους Ευρωπαίους να προτιμούν να μεταφέρουν στην κατσαρόλα τους αυτά που οι ίδιοι έχουν καλλιεργήσει. Η τάση φαίνεται πως αποκτά αρκετούς οπαδούς και στη χώρα μας, αφού αποτελεί μια καλή εναλλακτική για όσους δεν εμπιστεύονται την αγορά, αλλά και έναν τρόπο να διδαχθούν τα παιδιά την αξία των τροφίμων και της διατροφής, μια μεγάλη αναγκαιότητα για την εποχή μας.
Το video του προγράμματος:
Είτε αποφασίσει κάποιος να φυτέψει κάποια αρωματικά στο μπαλκόνι του είτε να δημιουργήσει έναν πλούσιο λαχανόκηπο ή ακόμα και έναν κήπο με άνθη και δέντρα η φιλοσοφία του βιολογικού κήπου είναι η ίδια: η βιολογική ισορροπία που αφορά όλους τους οργανισμούς που σχετίζονται με ένα φυτό. Η βιολογική καλλιέργεια του κήπου κινείται μέσα στο γενικό πλαίσιο και τη λογική ότι το περιβάλλον του κήπου είναι κάτι ζωντανό γεμάτο με οργανισμούς που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Ο βιολογικός κήπος ακολουθεί το παράδειγμα της φύσης και σε αυτόν τίποτα δεν πετιέται.
Έτσι λοιπόν στο σχολείο μας αποφασίσαμε φέτος, στα πλαίσια της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης να ασχοληθούμε με τον σχολικό μας κήπο και να αποδείξουμε ότι μπορούμε να καλλιεργήσουμε βιολογικά τα λαχανικά μας.
Η περιβαλλοντική μας ομάδα αποτελείται από μαθητές του τομέα Γεωπονίας Τροφίμων & Περιβάλλοντος
Βασικές Αρχές που ακολουθήσαμε:
Οικονομία στους πόρους
Ένας κήπος για να είναι οικολογικός θα πρέπει να αποφεύγει την κατασπατάληση πόρων και κυρίως του νερού. Θα πρέπει να επιλέξουμε φυτά που να μην χρειάζονται δυσανάλογα μεγάλες για τον κήπο μας ποσότητες νερού. Για την εξοικονόμηση νερού επίσης μπορούμε να κάνουμε συλλογή βρόχινου νερού. Το γκαζόν θα πρέπει να αποφεύγεται, γιατί χρειάζεται συνήθως μεγάλες ποσότητες νερού.
Τα φυτά θα πρέπει να προέρχονται κατά κύριο λόγο από τη μεγάλη ποικιλία μεσογειακής χλωρίδας που διαθέτουμε. Με αυτό τον τρόπο θα βοηθήσουμε τα φυτά μας προσαρμοστούν και να αντέξουν στις συγκεκριμένες κλιματικές συνθήκες και να μην χρειαστούν πολλά έξτρα λιπάσματα. Απαραίτητη επίσης σε έναν βιολογικό κήπο είναι η εναλλαγή των καλλιεργειών. Τα φυτά θα πρέπει να εναλλάσσονται, ώστε αυτά που παίρνουν τις θρεπτικές ουσίες από το χώμα να ακολουθούν αυτά που θρέφουν το έδαφος. Επιπλέον, η εναλλαγή αυτή διασπά τον κύκλο ζωής των επιβλαβών και των ασθενειών που αναπτύσσονται στο χώμα. Την εναλλαγή των καλλιεργειών καλό να είναι να την προγραμματίσετε έχοντας ένα σχετικά μακροπρόθεσμο πλάνο.
Μην πολεμάτε την άγρια ζωή
Αν ο κήπος σας είναι μεγάλος, θα ήταν χρήσιμο να προσθέσετε σε αυτόν και μια μικρή γωνιά που θα μπορέσει να φιλοξενήσει λίγη άγρια ζωή. Τα πουλιά, τα σκαθάρια, οι γαιοσκώληκες, τα έντομα είναι μερικοί από τους φίλους και συμμάχους του κηπουρού, όπως ήδη έχουμε πει. Μάθετε τα ωφέλιμα έντομα. Δεν είναι όλα τα έντομα που συναντάμε σε ένα κήπο βλαβερά για τα φυτά μας. Πολλά από αυτά είναι όχι μόνο αβλαβή, αλλά και χρήσιμα. Η παραμονή πουλιών, εντόμων και άλλων ζώων μέσα στον κήπο μας συμβάλλει στην ευρωστία του. Συμβουλευτείτε έναν ειδικό ή διαβάστε ένα κατάλληλο βιβλίο γνωρίστε τα πιο χρήσιμα και αγαπήστε τα Αν ο κήπος σας έχει ικανοποιητικό μέγεθος κρατήστε ένα κομμάτι του «απεριποίητο». Οι ειδικοί συμβουλεύουν: η μανιακή καθαριότητα και τάξη δεν έχει θέση σε έναν βιολογικό κήπο. «Ο ακατάστατος σωρός από πέτρες και χώματα, το κατακείμενο και σάπιο δέντρο, τα κλαδιά και οι κουφάλες δέντρων προσφέρουν προστασία σε μεγάλο αριθμό πουλιών και ζώων»
Αειφορικότητα: η βασική αρχή
Ο βασικός κανόνας για έναν όσο το δυνατό οικολογικό κήπο είναι η αειφορικότητά του, δηλαδή η ανάπτυξή του με τέτοιο τρόπο ώστε να σέβεται τις αντοχές των στοιχείων της βιόσφαιρας που θα χρησιμοποιηθούν ως παραγωγικοί πόροι. Ο κήπος μας, δηλαδή, θα πρέπει να είναι σχετικά «αυτάρκης» και να επιβιώνει με τη μικρότερη δυνατή κατασπατάληση πόρων. Αυτό μπορούμε να το πετύχουμε καταρχήν με την κατάλληλη επιλογή φυτών. Ο κήπος θα πρέπει κατά μία έννοια να αυτοεξυπηρετείται, είτε είναι μικρός, μεγάλος είτε είναι κήπος καλλωπιστικών φυτών είτε είναι λαχανόκηπος θα πρέπει να αποτελεί ένα μίνι οικοσύστημα που θα μπορεί να ζει με όσο το δυνατόν ελάχιστη φροντίδα. Μακροχρόνια θα πρέπει να απαιτεί όλο και λιγότερο χρόνο, όλο και λιγότερο χρήμα, όλο και λιγότερες φροντίδες, κάτι σαν το μεγάλωμα ενός παιδιού, αφού αποτελεί άλλωστε έναν ζωντανό οργανισμό.
Χώμα από τον τόπο σου
Το χώμα του κήπου ή των φυτών της βεράντας μας θα πρέπει να είναι χώμα της ευρύτερης περιοχής μας και να είναι απαλλαγμένο από ζιζάνια και φάρμακα. Όταν το χώμα είναι υγιές το φυτό είναι υγιές. Ο κάθε επίδοξος κηπουρός, ειδικά αυτός ενός βιολογικού κήπου, θα πρέπει να θεωρεί το χώμα ως ένα ζωντανό οικοσύστημα, στο οποίο συνυπάρχουν οργανισμοί, μεταλλικά στοιχεία και οργανική ύλη. Για έναν βιολογικό κήπο δεν θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε καθόλου φυτοφάρμακα και χημικά λιπάσματα. Προτιμάμε την οργανική λίπανση. Μπορούμε να δημιουργήσουμε το δικό μας κομπόστ με τα φυτικά υπολείμματα του κήπου και της κουζίνας. Κανείς δεν θέλει ο μικρός του παράδεισος να αποτελεί άλλο ένα χημικό εργαστήριο που θα μολύνει το φυτό, το χώμα και τον ίδιο τον άνθρωπο. Προσπαθήστε να μην χρησιμοποιήσετε χημικά σε καμιά φάση ανάπτυξης του κήπου σας και σε καμιά γωνιά του, γιατί θα διαταράξετε όλο το οικοσύστημά του. Βασικό είναι επίσης να γνωρίζετε το pH του εδάφους σας, δηλαδή το αν είναι όξινο ή αλκαλικό επειδή ορισμένα φυτά έχουν ιδιαίτερη προτίμηση στον έναν ή τον άλλον τύπο, καθώς και τον τύπο του εδάφους σας (π.χ. αργιλώδες, αμμώδες, πηλώδες κ.τλ.).
Προστασία του κήπου
Η πρόληψη είναι καλύτερη από την θεραπεία. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση των φυτών. Τα παράσιτα, οι ασθένειες και οι εχθροί των φυτών στον κήπο μας μπορούν να προληφθούν και μάλιστα χωρίς τη χρήση χημικών με φυσικό τρόπο. Η βασικότερη βιολογική αντιμετώπιση είναι η χρήση εντόμων, αλλά και άλλων ζώων που λειτουργούν ως αρπακτικά ή παράσιτα. Τα χρήσιμα πλάσματα του κήπου είναι: μέλισσες, λιβελούλες, σφήκες, σκαθάρια του εδάφους, πασχαλιές, μπούμπουρες, σαρανταποδαρούσες, αράχνες του κήπου, βάτραχοι και φρύνοι, σκαντζόχοιροι, μύγαλη, τυφλίνος και πολλά άλλα. Τα ωφέλιμα έντομα και ζώα εξαρτώνται από το είδος των φυτών που καλλιεργούμε στον κήπο μας. Καλό είναι να επιλέξετε τις ποικιλίες από φρούτα, λαχανικά, λουλούδια κ.λπ. που ταιριάζουν στις εδαφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής σας. Πολλές ποικιλίες είναι φτιαγμένες για ορισμένα ορυκτά λιπάσματα και δεν ενδείκνυνται για βιολογική καλλιέργεια. Επίσης, θα πρέπει να γνωρίζετε ότι η καλλιέργεια λαχανικών στο ίδιο σημείο του εδάφους δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για παράσιτα και ασθένειες. Όταν οι καλλιέργειες δεν εναλλάσσονται, το έδαφος χάνει με την πάροδο του χρόνου τα θρεπτικά του συστατικά.
Σπόροι: μόνο βιολογικοί
Οι βιολογικοί σπόροι διαθέτουν πιστοποίηση που εγγυάται ότι ο σπόρος προέρχεται από καλλιέργεια μητρικού φυτού βιολογικής καλλιέργειας και ότι δεν έχει υποστεί καμιά επεξεργασία με χημικά, μυκητοκτόνα και εντομοκτόνα. Έτσι εξασφαλίζουμε ποιότητα καθώς και τη σιγουριά ότι δεν περιέχουν γενετικώς τροποποιημένους οργανισμούς. Η βιολογική καλλιέργεια χωρίς βιολογικό σπόρο είναι «μισή δουλειά».
Εργαλεία: ο πολεμικός εξοπλισμός του κηπουρού
Για τον κήπο σας σίγουρα θα χρειαστείτε κάποια εργαλεία, ανάλογα με το μέγεθός του και από αυτά που θα καλλιεργήσετε σε αυτόν. Πέρα από τα εξειδικευμένα εργαλεία που μπορεί να χρειαστείτε αυτά που είναι σίγουρα απαραίτητα είναι: φτυάρι, δίκρανο, τσουγκράνα, ψαλίδι κλαδέματος, τσάπα, μαχαίρια κήπου, κουβάδες και καλάθια κ.α. Κρατήστε τα εργαλεία σας όσο πιο καθαρά και τακτοποιημένα γίνεται. Για κάθε νέο, όμως, «επίμονο κηπουρό», εκτός από το μεράκι και την όρεξη το πιο βασικό εργαλείο για αρχή είναι ένα (ή περισσότερα) καλό βιβλίο, που θα τον βοηθήσει, θα τον καθοδηγήσει και θα του ανοίξει τα μάτια στα σημαντικά, αλλά και τα ασήμαντα ζητήματα της καλλιέργειας ενός κήπου.
Διακοσμητικά: από τη φύση
Χρησιμοποιούμε όσο το δυνατόν φυσικά υλικά που βρίσκουμε στην περιοχή μας, όπως ξύλα, πέτρες, βράχους, βότσαλα για τη διακόσμηση του κήπου μας και για την κατασκευή σκληρών επιφανειών. Αν προτιμήσουμε κάτι που υπάρχει ήδη στο εμπόριο, θα πρέπει να φροντίσουμε ώστε τα υλικά μας να είναι όσο το δυνατόν πιο φιλικά στο περιβάλλον. Για τις γλάστρες, η καλύτερη επιλογή είναι οι πήλινες. Δεν μπορούμε να έχουμε έναν βιολογικό κήπο γεμάτο πλαστικά και άλλα μη φιλικά στο περιβάλλον υλικά. Για την διακόσμηση του κήπου μας επίσης, μπορούμε πολύ απλά να χρησιμοποιήσουμε τα κατάλληλα φυτά ή όμορφα λουλούδια.
Προστασία: φυσική αντιμετώπιση των εχθρών
Ο βιολογικός δρόμος για την προστασία των φυτών είναι κατά κύριο λόγο η πρόληψη. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει για να μην παρουσιάσουν τα φυτά μας πρόβλημα από ασθένειες να έχουμε μια συγκεκριμένη στρατηγική που αφορά: ενδυνάμωση των φυσικών αρπακτικών και παράσιτων των εχθρών και των ασθενειών, τα ωφέλιμα του κήπου, το υγιές έδαφος, η επιλογή των σωστών φυτών, η εναλλαγή των καλλιεργειών κ.α. Γενικά, προτιμήστε τα βιολογικά σκευάσματα αν χρειαστεί, δηλαδή αυτά που προέρχονται από άλλα φυτά που περιέχουν τη δραστική εκείνη ουσία που θα εξαλείψει την εκάστοτε ασθένεια.
Συγκαλλιέργεια: η συντροφικότητα των φυτών
Η συγκαλλιέργεια είναι μια απαραίτητη τεχνική σε έναν βιολογικό κήπο. Αφορά την καλλιέργεια δυο ή περισσότερων φυτών στον ίδιο χώρο. Τα φυτά που συγκαλλιεργούνται είναι φυτά με διαφορετικό ριζικό σύστημα και με διαφορετικές απαιτήσεις. Υπάρχουν φυτά που όταν καλλιεργηθούν μαζί, όχι μόνο δεν βλάπτουν το ένα το άλλο, αλλά βοηθούν και στην καταπολέμηση των διάφορων ασθενειών. Ο πιο σημαντικός παράγοντας για τη συγκαλλιέργεια είναι η καλύτερη δράση των ωφέλιμων μικροοργανισμών στο έδαφος. Ορισμένα φυτά περιέχουν στις ρίζες, τα φύλλα και τα άνθη τους συστατικά που λειτουργούν σαν εντομοαπωθητικά για διάφορα παράσιτα και κάποια από αυτά που προσελκύουν τα ωφέλιμα έντομα για γονιμοποίηση. Παντρέψτε τα λαχανικά με τα βότανα. Ακόμα και τα αυτοφυή φυτά παίζουν το ρόλο τους στον βιολογικό κήπο και δεν θα πρέπει να ξεριζώνονται ως αγριόχορτα από αυτόν χωρίς πρώτα να ελεγχθεί η ωφελιμότητά τους.
Κομποστοποίηση: μην πετάξεις τίποτα
Εκτός από την μεγάλη συμβολή της στην ορθή διαχείριση των απορριμμάτων, η κομποστοποίηση αποτελεί τον πιο φυσικό τρόπο για να λιπάνουμε και να βελτιώσουμε το έδαφος του κήπου που θέλουμε να καλλιεργήσουμε. Η κομποστοποίηση αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα στη διατήρηση ενός βιολογικού κήπου.
Η κομποστοποίηση είναι μια διαδικασία που ήδη συντελείται ελεύθερα στη φύση. Στα δάση, τα λιβάδια και σε κάθε φυσικό τοπίο τα φυτικά υπολείμματα πέφτουν στο έδαφος και αποσυντίθενται, δηλαδή κομποστοποιούνται αργά από τους μικροοργανισμούς που υπάρχουν μέσα στο χώμα και γίνονται ένα δασικό σκουρόχρωμο υπόστρωμα. Το προϊόν της κομποστοποίσης είναι το χούμος, «το μείγμα υπολειμμάτων της αρχικής οργανικής ύλης και το οποίο φθάνει στην επιφάνεια του εδάφους μαζί με νέες σύνθετες ενώσεις φτιαγμένες από βακτήρια και μύκητες» έτσι, το έδαφος κρατιέται ζωντανό και γόνιμο. Ένα έδαφος θεωρείται γόνιμο σύμφωνα με το πόσο πλούσιο είναι σε οργανική ύλη. Κατά την διαδικασία της οικιακής κομποστοποίησης οι σημαντικότεροι παράγοντες που είναι απαραίτητο να προσέξουμε και εξασφαλίσουμε είναι ο σωστός αερισμός και θερμοκρασία, η υγρασία, το ουδέτερο PH, καθώς και το είδος και μέγεθος των υλικών που κομποστοποιούμε.
Με την κομποστοποίηση τα οργανικά απόβλητα (του κήπου ή της κουζίνας), κάτω από ελεγχόμενες αερόβιες συνθήκες με τη βοήθεια μικροοργανισμών, μετατρέπονται σε ένα πλούσιο οργανικό μείγμα που λειτουργεί ως εδαφοβελτιωτικό και λίπασμα. Επιπλέον, με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζουμε την απόρριψη λιγότερων σκουπιδιών στις χωματερές και λιγότερα τοξικά υγρά και αέρια του θερμοκηπίου. Πρόκειται ουσιαστικά για μια εύκολη διαδικασία που μπορεί πολύ εύκολα να γίνει στον κήπο ή το μπαλκόνι σας. Με την οικιακή κομποστοποίηση έχει υπολογιστεί ότι μπορούμε να μειώσουμε τουλάχιστον κατά 35% το σύνολο των οικιακών αποβλήτων, ενώ ταυτόχρονα μπορούμε να έχουν ένα άριστης ποιότητας, φυσικό εδαφοβελτιωτικό και λίπασμα.
Κατάλληλα για κομποστοποίηση:
Οργανικά υπολείμματα κουζίνας: φλούδες, φύλλα, κοτσάνια, χαλασμένοι καρποί, υπολείμματα από σαλάτες, τσόφλια αυγών, κόκαλα και ψάρια κατά προτίμηση τεμαχισμένα και κοπανισμένα. Τα κατακάθια του καφέ και των αφεψημάτων, εκχυλισμάτων κλπ. από αρωματικά και θεραπευτικά βότανα, μαζί με το ζουμί που τυχόν περισσεύει. Χώμα από γλάστρες (όταν ανανεώνεται). Μαραμένα λουλούδια. Στάχτη από ξύλα Φυτικά υπολείμματα από λαϊκές αγορές, λαχαναγορές, συνεταιρισμούς, υπολείμματα λαχανικών (φύλλα και στελέχη)
Φυτική ύλη από πάρκα, κήπους, θαμνέματα, κλαδιά δέντρων και θάμνων, κλαδέματα, γκαζόν, αγριόχορτα πριν σχηματίσουν σπόρους, φύλλα από δέντρα Ροκανίδια και πριονίδια και φλοιό από κατεργασία ξυλείας σε πριστήρια (όχι εμποτισμένης ξυλείας εμπορίου) Οργανικά υλικά από στάβλους (κοπριά και άχυρο)
Ακατάλληλα για κομποστοποίηση: Ανόργανα υλικά (πέτρες, μεταλλικά αντικείμενα, πλαστικά, γυαλί) Τυπωμένο χαρτί (εν μέρει) Υπολείμματα φαγητών που περιέχουν κρέας, λίπη, κόκαλα, λάδια Υλικά καθαρισμού, απορρυπαντικά κλπ. Τα υπολείμματα της καλλιέργειας της ντομάτας (στις ρίζες υπάρχουν συχνά νηματώδεις) και τα φυτικά υπολείμματα που έχουν προσβληθεί από μύκητες, γιατί μεταφέρουν τα σπόρια των ασθενειών Οι φλούδες των εσπεριδοειδών σε μεγάλες ποσότητες (αυξάνουν την οξύτητα και εμποδίζουν μερικούς οργανισμούς της χώνεψης όπως τους γαιοσκώληκες) Πευκοβελόνες και υλικά από πευκοειδή σε μεγάλες ποσότητες
Πώς θα διαλέξουμε τον κατάλληλο κάδο; Ο κάδος δεν πρέπει να είναι ούτε μικρότερος, αλλά ούτε και μεγαλύτερος από τις ανάγκες του κήπου μας. Όσο μεγαλύτερος είναι ο κήπος τόσο μεγαλύτερο κάδο χρειαζόμαστε ούτως ώστε να πετιούνται όλα εκεί χωρίς να χρησιμοποιούμε πλαστικές σακούλες. Αν ο κάδος είναι μεγαλύτερος, τότε κατά τη χρήση θα είναι μισοάδειος και δεν θα λειτουργεί σωστά. Για να λειτουργεί σωστά θα πρέπει να έχει ανάλογα με τον όγκο του και ανάλογο όγκο οργανικής ύλης. Για την κομποστοποίηση χρειαζόμαστε τον ειδικό κάδο, χώμα κήπου, λίγους γαιοσκώληκες και ένα μακρύ ξύλο ή ειδικό αναδευτήρα για ανακάτεμα, καθώς ενδεχομένως και έναν μικρό κάδο για τη συλλογή σκουπιδιών από την κουζίνα. Θα πρέπει να γνωρίζετε ότι το κομπόστ ωριμάζει σε 3 μήνες περίπου και μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε στις γλάστρες και τον κήπο σας. Στους κομποστοποιητές που χρησιμοποιούμε εκτός κήπου (μπαλκόνι, κουζίνα) δεν χρειαζόμαστε γαιοσκώληκες.
Ήδη συγκομίσαμε και δοκιμάσαμε τα προϊόντα που παράγαμε με τα χεράκια μας !!!
